شعر و عرفان

شهریار و تضمین غزلی از سعدی

ای که از کلک هنر نقش دل انگیز خدایی

حیف باشد مهِ من کاین همه از مهر جدایی

گفته  بودی  جگرم  خون  نکنی باز کجایی

«من ندانستم از اول که تو بی مهر و  وفایی

عهد  نابستن  از  آن به  که ببندی  و  نپایی»

مدعی  طعنه  زند  در  غم  عشق تو  زیادم

وین نداند که من از بهرغم عشق تو   زادم

نغمه ی  بلبل   شیراز   نرفته  است ز  یادم

«دوستان عیب کنندم که چرا دل به تو دادم

باید اول به تو گفتن که چنین خوب  چرایی»

تیر    را   قوت    پرهیز     نباشد   ز    نشانه

مرغ   مسکین  چه  کند  گر  نرود از پی دانه

پای عشاق نتوان بست به افسون  و     فسانه

« ای  که   گفتی  مرو  اندر  پی خوبان   زمانه

ما   کجائیم  در   این   بهر   تفکر تو   کجایی»

تا   فکندم    بسر   کوی    وفا   رخت   اقامت

عمر، بی دوست ندامت شد و با دوست غرامت

سر و جان و زر و جاهم همه گو، رو به  سلامت

«عشق   و  درویشی  و  انگشت نمایی  و  ملامت

همه   سهل   است    تحمل   نکنم   بار   جدایی»

درد    بیمار    نپرسند     به    شهر   تو   طبیبان

کس   درین   شهر   ندارد    سر  تیمار  غریبان

نتوان   گفت   غم  از   بیم   رقیبان  به   حبیبان

«حلقه   بر   در   نتوانم   زدن   از  بیم     رقیبان

این   توانم   که   بیایم   سر   کویت   به گدایی»

گِرد   گلزار    رخ    تست    غبار   خط    ریحان

چون   نگارین   خطِ   تذهیب   بدیباچه    قرآن

ای    لبت  آیت  رحمت   دهنت    نقطه    ایمان

«آن نه خال است و زنخدان و سر زلف پریشان

که  دل  اهل   نظر   برد   که   سریست   خدایی»

هر   شب   هجر  بر    آنم  که اگر وصل بجویم

همه چون نی به فغان آیم و چون چنگ   بمویم

لیک  مدهوش  شوم  چون  سر زلف تو   ببویم

«گفته   بودم   چو   بیایی   غم  دل  با تو  بگویم

چه  بگویم   که  غم از  دل  برود چون تو بیایی»

چرخ   امشب   که  بکام  دل  ما خواسته  گشتن

دامنِ   وصل   تو   نتوان   برقیبان   تو     هشتن

نتوان    از   تو    برای   دل    همسایه    گذشتن

«شمع را باید از این خانه برون  بردن و    کشتن

تا  که   همسایه   نداند   که  تو  در  خانه ی مایی»

سعدی این گفت و شد ازگفتهِ خود  باز  پشیمان

که  مریض  تب  عشق تو هدر  گوید  و   هذیان

به    شب   تیره   نهفتن   نتوان    ماه   درخشان

«کشتن   شمع    چه  حاجت  بود  از  بیم  رقیبان

پرتو  روی  تو  گوید  که  تو  در   خانه ی  مایی»

نرگس   مست   تو   مستوری    مردم     نگزیند

دست  گلچین  نرسد  تا  گلی  از شاخ  تو  چیند

جلوه  کن  جلوه  که   خورشید   بخلوت  ننشیند

«پرده  بردار   که  بیگانه خود  آن روی نه بیند

تو   بزرگی  و   در   آئینه ی  کوچک    ننمایی»

نازم  آن سر که چو گیسوی تو در پای تو ریزد

نازم   آن   پای  که   از   کوی  وفای  تو نخیزد

شهریار  آن  نه  که  با  لشکر  عشق   تو ستیزد

«سعدی آن نیست که هرگز ز کمند تو گریزد

که  بدانست  که  در  بند  تو  خوشتر ز رهایی»

حکایت سلطان محمود در اسرار التوحید

شیخ گفت : محمود را کسی از آن او به خواب دید گفت: سلطان را

چگونه است ؟ گفت خاموش ،چه جای سلطان است ؟ من هیچ کس

ندانم سلطان اوست و آن غلطی بود . گفت مرا اینجا به پای داشته اند

و ذره ذره می پرسند ،بیت المال کسی دیگر ببرد و حسرت و داغ به ما ماند.

بایزید بسطامی

بـايـزيـد بـسـطـامـى (طـيـفـوربـن عـيـسـى ) از اكـابـر عـرفـا و اصـلا اهـل

 بـسـطام است . مى گويند اول كسى است كه صريحا از فناء فى الله و بقاء با الله

 سـخـن گفته است . بايزيد گفته است : ((از بايزيدى خارج شدم مانند مار از

پوست )). بـايـزيـد بـه اصـطـلاح شطحياتى دارد كه موجب تكفيرش ‍ شده است .

 خود عرفا او را از اصـحـاب (سكر)) مى نامند، يعنى در حال جذبه و بى خودى آن

سخنان را مى گفته است . بـايـزيـد در سـال 261 درگذشته است .

فیض دعا

غزلی از ملامحمدباقر صحبت لاری

به مراد دل رسی آن سحر که ز سوز سینه دعا   کنی       

به خدا که فیض دعا رسد سحری که رو به  خدا   کنی

من و های های گریستن، به  ره   عتاب تو     زیستن        

تو و از کمین نگریستن که دگر ز  عشوه   چها    کنی

به کمند  ابروی  تو امان،  بسی  آهوان  ز تو   بی  امان

به خدنگ غمزه زمان زمان، چه شکارها که ز پا  کنی

ز  تو  ناوک  نگهی  نشد  که  هلاک  بی  گنهی    نشد        

همه  حیرتم  که  گهی  نشد که ز یک نشانه خطا کنی

چو وفا نمی کنی ای صنم! به منت جفا ز چه گشته کم؟    

چه بناست این ز تو کز ستم، نه وفا کنی نه  جفا  کنی

به ره تو «صحبت» خسته دل به وفا و مهر تو بسته دل       

چه شود که سوی شکسته دل گذری برای خدا کنی؟

         سه مرحله تصوف

اهل تصوف سه چيز را به غايت اختيار كنند: اول جذبه، دوم سلوك، سوم عروج.

 اي درويش! جذبه عبارت از كشش است و سلوك عبارت از كوشش است و

عروج عبارت از بخشش است. جذبه فعل حق است تعالي و تقدس، بنده را خود

 مي‌كشد، بنده روي به دنيا آورده است و به دوستي مال و جاه بسته شده است.

غايت حق در مي‌رسد و روي دل بنده مي‌‌گرداند تا بنده روي به خدا مي‌آورد.

                                                                                    "شيخ عزيز نسفی"

سخنی از مولانا در «فیه ما فیه»

گفت پیلی را آوردند بر سر چشمه ای

 که آب خورد، خود را در آب می‌دید ومی‌رمید.

پیل می‌پنداشت که از دیگری می‌رمد، نمی دانست که

 از خود می‌رمد.همه‌ی اخلاق بد - از ظلم و کین و حسد و حرص

 و بی رحمی و کبر-  چون در توست نمی‌رنجی، چون آن را در دیگری

 می‌بینی، می‌رمی و می‌رنجی؟

ماننده  ستوران   در  وقت  آب     خوردن

چون عکس خویش دیدیم از خویشتن رمیدیم

                                                          ***

شتابندگان به سوی خداوند:

دوندگان وشتابندگان در راه خداوند مختلفند :

یکی به قدم رفت یکی به ندم یکی به همم

عابد به قدم رفت وبه ثواب رسید.

عاصی به ندم رفت وبه رحمت رسید .

عارف به همم رفت وبه قربت رسید.

                                            ابوسعید ابوالخیر

لطف یزدان

غزلی از صفای اصفهانی

چنین  شنیدم  که  لطف  یزدان ، به روی جوینده در نبندد

دری  که  بگشاید   از  حقیقت  بر اهل  عرفان  دگر  نبندد

چنین  شنیدم  که  هر که  شبها ، نظر  ز فیض  سحر  نبندد

ملک  ز کارش  گره  گشاید ،  فلک  به  کینش  کمر نبندد

دلی که باشد به صبح خیزان ، عجب نباشد اگر که هر دم

دعای  خود  را  به  کوی  جانان ،  به  بال  مرغ  اثر   نبندد

اگر  خیالش  به  دل  نیاید ، سخن  نگویم  چنانکه  طوطی

جمال   آیینه   تا  نبیند  ، سخن   نگوید   ،  خبر      نبندد

بر   شهیدان  کوی   عشقش  ، به سرخ رویی علم   نگردد

به  رنگ   لاله  کسی   که داغ  غمش  به لخت  جگر  نبندد

به  زیر  دستان   مکن تکبر   ادب  نگه  دار  اگر       ادیبی

که  سر  بلندی   و   سر   فرازی   گذر   بر    آه سحر نبندد

ز تیر  آه  چو  ما   فقیران ، شود  مشبّک   اگر   که    شبها

فلک   بر    انجم   زره    نپوشد ،  قمر   ز  هاله  سپر نبندد

صفا    به  رندی  کجا  تواند  دم  از   بیانات   عاشقی  زد ؟

هر  آنکه  نالد  به  ناله  نی ،  چو  نی  به  هر جا کمر نبندد.

صفای اصفهانی

نام وی محمدحسین و از شعرای قرن سیزدهم و اوائل قرن چهاردهم

 هجری است . صفا سنوات آخر عمر خود را در حدود بیست و دو سال

 در مشهد می زیست و مرحوم موتمن الملک (م 1308 ه' . ق.) درباره

او عنایتی داشت . شیخ علی اصغر آریا که مرید و راوی اشعار صفا است

حکایت کند که شاعر به سال 1322 ه' . ق. به بیماری ذات الریه درگذشت

 و در مدرسه موتمن السلطنه که پشت ایوان عباسی صحن کهنه مقدس بود

 و اکنون خراب است دفن شد و محل دفن متصل به پایه گلدسته طلای

 عباسی است و نیز نویسد که مستشارالملک فرزند موتمن السلطنه به اتکاء

 خاطره خود سن او را علی الظاهر بین شصت و هفتاد نوشته است . دیوان

وی بدستور موتمن السلطنه بخط میرزا ابوالقاسم خوشنویس باشی آستان

قدس برای چاپ نوشته شده و هنوز هم در خانواده اباخان باقی است و آقای

 حاجی حسین آقا ملک از آن استنساخی کرده اند و نسخه ای از آن در کتابخانه

 ملک است ... آنچه از احوال صفا نقل کنند این است که در پایان عمر از مردم

کناره گرفته بود و به بیماری نسیان مبتلا شده بود.

درباره عارف بزگ شیخ ابوالحسن خرقانی

(عارف و صوفی نامدار ایرانی )

شیخ ابوالحسن علی بن جعفر بن سلمان خرقانی « یا علی بن احمد »عارف

بزرگ قرن چهارم و پنجم هجری از چهره های بسیار درخشان

 عرفان ایرانی است .

وی در سال 351 یا 352 هجری در قصبه خرقان قومس از توابع بسطام

متولد شده و در روز سه شنبه دهم محرم (عاشورا) سال 425 هجری در هفتاد

 و سه سالگی در همان قصبه خرقان جهان را بدرود گفته است. مشهور است که

علاوه بر هم شهری وی یعنی بایزید بسطامی عارف بزرگوار و عالی مرتبه قرن

دوم و سوم هجری که شیخ و مقتدای حال جذبه و تفکر او بوده است، مانند عارف

 معروف معاصر خود شیخ ابوسعید ابوالخیر خرقه ارشاد و طریقت از شیخ

 ابوالعباس احمد بن محمد عبدالکریم قصاب آملی داشته است.

در منقولات و حکایات باقی مانده، آمده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر عارف

 مشهور و ابوعلی سینا فیلسوف نامی و ناصر خسرو قبادیانی علوی، شاعر و

متفکر ایرانی که معاصر شیخ ابوالحسن خرقانی بوده اند به خرقان رفته و با وی

صحبت داشته و مقام معنوی او را ستوده اند. و نیز گفته اند که سلطان محمود

 غزنوی پادشاه مقتدر بدیدار شیخ ابوالحسن خرقانی رفته و از وی کسب فیض

کرده و نصیحت خواسته است.

 گویند شیخ ابوالحسن خرقانی بر سر در خانقاه خود نوشته بود:

 « هر کس که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید.

  چه آنکس که بدرگاه باری تعالی به جان ارزد،

 البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.»

عشق یعنی نان ده و از دین مپرس

در  مقام  بخشش  از  آیین مپرس

هر کسی او را خدایش جان  دهد

آدمی  باید  که  او  را   نان  دهد

آن دوست که دیدنش بیاراید چشم

بی دیدنش از گریه نیاساید چشم

ما را زبرای دیدنش باید چشم

ور دوست نبیند به چه کارآید چشم                " ابوالحسن خَرقانی "

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی عارف نامی در شمال غربی شهرستان شاهرود

 و در روستای قلعه نوخرقان قرار دارد

آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی در 24 کیلومتری شاهرود در شمال قصبه

خرقان روی یک تپه آرامگاه عارف نامی و وارسته به نام شیخ ابوالحسن خرقانی

 به چشم میخورد. فضای سبز اطراف آن به آرامگاه قداست خاصی بخشیده است.

کاروانی از شعر

رباعی از ابوسعید ابوالخیر

اسرار   ازل   را   نه   تو  دانی  و  نه  من

وین حرف و معما  نه تو خوانی و نه  من

هست   از  پس  پرده   گفتگوی   بسیار

چون پرده بر افتد  نه تو  مانی و نه من

                                                                   ***

از روزگار ما مپرس

ما و زلف او به یک طالع ز مادر زاده ایم

می شوی آشفته حال،از روزگار ما مپرس

                                                قصاب کاشانی

حافظ معتقد به روزی مقدّر است.

ما آبروی فقر و قناعت نمی بریم

با پادشه بگوی که روزی مقدّر است

                                                        ***

طبیب اصفهانی

بوَد گر امید وصالی چه پروا

به هجران اگر سال و ماهی برآید

                                                        ***

شاهی سبزواری

اگر  زلف   تو  خم در خم نبودی

مرا   حال   چنین   درهم  نبودی

غمی  دارم  ز  رویت      یادگاری

بلا  بودی  اگر   این   هم  نبودی

غم از جور رقیبان است در عشق

اگر   از  یار   بودی   غم  نبودی

                                                        ***

صائب تبریزی معتقد است که در هر حالی نباید از از افتادگان

غافل بود،حتی در روزگار فرمانروایی.

مشو در روزگار دولت از افتادگان غافل

به زیر پا نظر کن تا چراغت روشنی دارد

                                                                      ***

سعدی

کس نیست که پنهان نظری با تو ندا رد

من  نیز  بر  آنم  که  همه خلق  بر  آنند

                                                                      ***

در ارزش عمر

تو چه دانی قدر عمر ای هیچکس

مردگان   دانند  قدر   عمر  و  بس

                                                          عطار